ಬಸವಣ್ಣನವರ ಒಂದು ವಚನ

ವಚನಗಳು ಇಡಿಯಾಗಿ ಒಂದು ತತ್ವಪ್ರಸ್ಥಾನವಲ್ಲ. ಅವು ಅನೇಕ ಚಿಂತನಾಧಾರೆಗಳ ಸಂಗಮಭೂಮಿ. ಹಾಗಾಗಿ ವಚನಕಾರರ ಆನುಭಾವಿಕ ನೆಲೆಗಳನ್ನು ಏಕಾಕಾರಿಯಾಗಿ ನೋಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಎಲ್ಲ ವಚನಕಾರರದ್ದೂ ತಾತ್ವಿಕವಾಗಿ ಒಂದೇ ದಿಕ್ಕಿನ ಚಲನೆ ಅಲ್ಲ. ಅವರಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಸಮಾನ ಅಂಶಗಳಿರುವುದು ನಿಜ. ಅಂತಹ ಕೆಲವು ಸಾಮಾನ್ಯ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದ ಮಾತ್ರಕ್ಕೆ ಇಡಿಯಾಗಿ ವಚನ ಚಳವಳಿಯನ್ನು ತಾತ್ವಿಕತೆಯ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಒಂದು ಪ್ರಸ್ಥಾನ ಎನ್ನಲಾಗದು. ಅಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಚಿಂತನಾಧಾರೆಗಳ ಮುಂದುವರಿಕೆ ಇದೆ.
ಎಲ್ಲ ವಚನಗಳೂ ವಚನಕಾರರಿಂದಲೇ ಕಟ್ಟಿದವುಗಳಲ್ಲ. ಸಂಪಾದನಾಕಾರರು ಮತ್ತು ನಂತರದ ಕೂಟವಚನ ರಚನಕಾರರ ರಚನೆಗಳೂ ವಚನರಾಶಿಯಲ್ಲಿ ಸೇರಿ ಹೋಗಿರುವುದರಿಂದ ತಾತ್ವಿಕ ಖಚಿತತೆಗೆ ಭಂಗ ಬಂದಿರುವುದು ನಿಜ. ಹಾಗಾಗಿ ಈಗಾಗಲೇ ತೀರ್ಮಾನಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ ತಾತ್ವಿಕ ನೆಲೆಗಳ ಸಮರ್ಥನೆಗೆ ಒದಗಿಬರುವ ವಚನಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿ ಮುಂದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವುದರಿಂದ ಎಲ್ಲ ವಚನಗಳೂ ಅಂತಹ ನಿಲುವುಗಳನ್ನು ಸಮರ್ಥಿಸುತ್ತವೆ ಎನ್ನಲಾಗದು.
ವಚನ ಒಂದು ಚಳವಳಿ ಎಂದು ಕೇವಲ ಪ್ರತಿರೋಧದ ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ನೋಡುವ ಒಂದು ಕ್ರಮವೂ ಇದೆ. ಮೊದಲಿಗೆ ವಚನವಾಗಲೀ ಇತರ ಶ್ರಮಣಧಾರೆಗಳಾಗಲೀ ಸಾಧುವಾದ, ಸರಿಯಾದ ಜೀವನಕ್ರಮಗಳ ಶೋಧನೆಯೇ ಹೊರತು ಕೇವಲ ಪ್ರತಿರೋಧದ ಉದ್ಯೋಗಕ್ಕೆ ನಿಂತವಲ್ಲ. ನಿಜ. ಲೋಕಸಹಜವಾದುದನ್ನು ದಿಕ್ಕು ತಪ್ಪಿಸುವ ನಡೆಗಳಿಗೆ ಅಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿರೋಧ ಇದೆ. ಆದರೆ ಕೇವಲ ಪ್ರತಿರೋಧ ಅದರ ಉದ್ಯೋಗವಲ್ಲ.
ಇನ್ನು ಅನುಭಾವ ಪದಕ್ಕೆ ಅನೇಕ ವಿವರಣೆಗಳನ್ನು ನೀಡಲಾಗಿದೆ. ಅನುಭಾವವೆಂದರೆ ನಿತ್ಯದ ಲೌಕಿಕ ಬದುಕಿನಾಚೆಗಿನ ಸಂಗತಿ ಎನ್ನುವುದೂ ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು. ಅನುಭಾವವೆಂಬುದು ಭಾಷೆಗೆ ಅತೀತವಾದುದು, ಅನುಭವಕ್ಕೆ ಮಾತ್ರ ದಕ್ಕುವಂಥದ್ದು, ನಿತ್ಯದ ಲೌಕಿಕ ಬದುಕಿನ ಅನುಸಂಧಾನದಾಚೆಗಿನದು, ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ವಿವರಣೆಗೆ ಎಟುಕದ್ದು, ವ್ಯಕ್ತಿಗತವಾದದ್ದು ಇತ್ಯಾದಿ ವಿವರಣೆಗಳಿವೆ. ಆದರೆ ಅನುಭಾವವೆಂಬುದು ನಿತ್ಯದ ಬದುಕಿನ ಸರಿಯಾದ ಅನುಸಂಧಾನಕ್ಕೆ ಒದಗಿಬರುವ ಸಂಗತಿ ಎಂದೇ ನನಗನ್ನಿಸುತ್ತದೆ. ಆ ಪದಕ್ಕೆ ಈ ಅರ್ಥಗಳಿಗೆ ಹೊರತಾದ ಮತ್ತೊಂದು ಅರ್ಥವೂ ಸಾಧ್ಯ. ಅದೇನೆಂದರೆ ಅನುಭಾವವೆಂಬುದು ಏಕಾಕಿ ಪದವಲ್ಲ. ಭಾವ, ಅಭಾವ, ಸ್ವ-ಭಾವ, ಪರಭಾವ, ಭಾವಾಭಾವ, ಅವಿನಾಭಾವ ಮುಂತಾದ ಪದಗಳ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಇಟ್ಟು ನೋಡಬೇಕಾದದ್ದು. ಇವೆಲ್ಲ ಲೋಕವನ್ನು ಹೇಗೆ ನೋಡಬೇಕು ಎಂದು ಸೂಚಿಸುವ ಪದಗಳು. ಹಾಗೆ ನೋಡಿದಾಗ ಅನುಭಾವ ಪದಕ್ಕೆ ಲೋಕಪ್ರವಾಹದಲ್ಲಿ ಬೆರೆತು ಹೋಗುವ ಅದಕ್ಕೆ ಅಗತ್ಯವಾದ ನಿಲುವಿನ ಸಂಗತಿಯನ್ನು ವಿವರಿಸಬಹುದಾದ ಪದವೆನ್ನಬಹುದು. ಏಕೆಂದರೆ ಯಾವುದೇ ಚಿಂತನಾಧಾರೆಯಾದರೂ ತಾನು ಮತ್ತು ಇದಿರಿನ ಲೋಕವನ್ನು ಮೊದಲು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದೇ ಅದರ ಉದ್ಯೋಗ. ಇದಿರಿನ ಲೋಕವನ್ನು ಅದೇನೆಂದು ವಿವರಿಸಿಕೊಳ್ಳದೆ ಮುಂದಿನ ನಡೆ ಸಾಧ್ಯವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಹಾಗಾಗಿ ಎಲ್ಲ ಚಿಂತನಾಪ್ರಸ್ಥಾನಗಳೂ ಅಂತಹ ವಿವರಣೆಯಿಂದಲೇ ತಮ್ಮ ಪ್ರಯಾಣವನ್ನು ಆರಂಭಿಸುತ್ತವೆ. ಎಲ್ಲ ಪ್ರಸ್ಥಾನಗಳೂ ಈ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿವೆ. ಹಾಗೆ ಮಾಡಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಅದನ್ನು ಒಂದು ಸ್ವತಂತ್ರ ಚಿಂತನಾ ಪ್ರಸ್ಥಾನ ಎನ್ನಲಾಗದು. ಈ ಲೋಕ ಏನು ಮತ್ತು ಇದರ ಜೊತೆಗಿನ ನನ್ನ ಸಂಬಂಧ ಎಂಥದ್ದು ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದೇ ಅನುಭಾವದ ಮೊದಲ ಹೆಜ್ಜೆ. ಈ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ವಚನಕಾರರ ಆನುಭಾವಿಕ ನಿಲುವುಗಳ ಪರಿಶೀಲನೆ ಮಾಡಬಹುದು. ಅವರೂ ಅದನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಅನೇಕ ನಿಲುವುಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕೆಲವನ್ನು ಒಪ್ಪದೆ ಜಗಳವಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಕೆಲವನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕೆಲವನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಮತ್ತೆ ಕೆಲವನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಹೀಗೆ ಎಲ್ಲ ವಚನಕಾರರೂ ಒಂದೇ ನಿಲುವನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿಲ್ಲ; ಸ್ವೀಕರಿಸಿಲ್ಲ.
ಬಸವಣ್ಣನವರ ವಚನದಿಂದ ಇದನ್ನು ಆರಂಭಿಸಬಹುದು. ವಚನಗಳನ್ನು ತುಂಬಾ ನಿಧಾನ ಗತಿಯಲ್ಲಿ ಓದಬೇಕು. ಏಕೆಂದರೆ ಅವು ನಮ್ಮ ಈವರೆಗಿನ ಲೋಕಗ್ರಹಿಕೆಯ ವಿಧಾನವನ್ನು ಆಮೂಲಾಗ್ರವಾಗಿ ಬದಲಿಸಬಲ್ಲವು. ಅವುಗಳನ್ನು ಔಷಧವೆಂದು ಭಾವಿಸಬೇಕು. ವಚನಕಾರರು ವೈದ್ಯರಿದ್ದಂತೆ. ಒಳ್ಳೆಯ ವೈದ್ಯರಿದ್ದಂತೆ. ವೈದ್ಯರ ಬಳಿ ಹೋಗಿ ಪರೀಕ್ಷೆ ಮಾಡಿಸಿ ಚೀಟಿ ಬರೆಸಿಕೊಂಡು ರೋಗದ ಹೆಸರನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಂಡು ಔಷಧ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳದಿದ್ದರೆ ಏನು ಉಪಯೋಗವೋ ಹಾಗೆಯೇ ವಚನಗಳನ್ನು ಕೇವಲ ಓದಿದ ಮಾತ್ರಕ್ಕೆ ಏನೂ ಉಪಯೋಗವಿಲ್ಲ. ಅವುಗಳ ಅನುಸಂಧಾನದಿಂದ ಮಾತ್ರ ಉಪಯೋಗವೇ ಹೊರತು ವಚನಗಳು ಮಂತ್ರಗಳಲ್ಲ; ಬದುಕಬೇಕಾದ ಸೂಳ್ನುಡಿಗಳು.
ಬಸವಣ್ಣನವರ ವಚನ:
ಕಲ್ಪಿತವ ಕಳೆದ, ಅಕಲ್ಪಿತವ ತಿಳುಹಿದ
ಮನವ ಮಾಣಿಸಿ ಘನವ ನೆಲೆಗೊಳಿಸಿದ
ತನುವ ಕೆಡಿಸಿ ಅನುವ ಸ್ಥಾಪ್ಯವ ಮಾಡಿ
ಅಂತರಂಗದಲ್ಲಿ ಮಹಾಜ್ಞಾನವ ತುಂಬಿದ
ಬಹಿರಂಗದಲ್ಲಿ ಸದಾಚಾರವ ನೆಲೆಗೊಳಿಸಿದ
ನಿಮ್ಮ ನಿಲುವನೆನಗೆ ಒರೆದೊರೆದು ಹೇಳಿ ತೋರಿಸಿ
ಎನ್ನ ನಿಮ್ಮ ಶ್ರೀಪಾದಕ್ಕೆ ಯೋಗ್ಯನ ಮಾಡಿದ
ಕೂಡಲಸಂಗಮಮಹಾದೇವಯ್ಯಾ, ನಿಮ್ಮ ಮಹಾಮನೆಯಲ್ಲಿ
ಮಡಿವಾಳನೂ ನಾನೂ ಕೂಡಿ ಸುಖದಲ್ಲಿ ಇದ್ದೆವಯ್ಯಾ. (ಬಸವಣ್ಣ)
ಈ ವಚನ ವಚನಕಾರರ ಪ್ರಮುಖ ಆನುಭಾವಿಕ ನಿಲುವುಗಳನ್ನು ಗಂಭೀರವಾಗಿ ಮುಂದಿಡುತ್ತಿದೆ. ಈ ವಚನ ವಚನಕಾರರ ನಿಲುವುಗಳಾದ ಅಕಾಲ್ಪನಿಕತೆ, ಮನೋನಿರಸನ, ತಾನು-ಇದಿರಿನ ನಿರಸನ, ಅರಿವು ಮತ್ತು ಅದರ ಅನ್ವಯಗೊಂಡ ಬದುಕು, ಲೋಕದ ಜೊತೆಗಿನ ಸಮರಸದ ಬಾಳುವೆ, ಅರಿವಿನ ರೂಪದ ಒಳ ಹೊರಗಿನ ಗುರುಗಳು, ಬಹುತ್ವ, ನಿಸರ್ಗವಿವೇಕ ಮತ್ತು ಲೋಕವೇ ಎಲ್ಲರೂ ಬಾಳಲು ಇರುವ ಒಂದು ಮಹಾಮನೆ ಎಂಬ ಪ್ರಜಾಸತ್ತೆಯ ನಿಲುವುಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತಿದೆ.

ಅಕಾಲ್ಪನಿಕತೆ: ‘ಕಲ್ಪಿತವ ಕಳೆದ ಅಕಲ್ಪಿತವ ತಿಳುಹಿದ’ ಕಲ್ಪಿತವನ್ನು ತೊಡೆದುಹಾಕಿ ಅಕಲ್ಪಿತವನ್ನು ಇದಿರಾಗುವುದು ದೇಸಿ ಅನುಭಾವಿಗಳ ಮೊದಲ ಹೆಜ್ಜೆ. ಇದು ಎಷ್ಟು ಮುಖ್ಯವೆಂದರೆ, ಈ ಹೊತ್ತು ನಮ್ಮನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುತ್ತಿರುವುದು ಕಲ್ಪಿತ ಸಂಗತಿಗಳು. ವಚನಗಳು ನಮ್ಮ ಆದರ್ಶವಾಗಿಲ್ಲ; ಬದಲಿಗೆ ವಚನಗಳು ನಮ್ಮ ಆದರ್ಶ ಎಂಬ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಮಾತ್ರ ಬದುಕುತ್ತಿದ್ದೇವೆ. ನಮ್ಮ ಅನುಭವಕ್ಕೆ ಬರದ ಭ್ರಮೆ, ಸುಳ್ಳು, ಪೊಳ್ಳು, ಕಲ್ಪನೆ, ಮುಂತಾದುವುಗಳ ಮೂಲಕ ನಮ್ಮ ಬದುಕು ನಿಯಂತ್ರಿತವಾಗಿದೆ. ಯಾವುದೇ ಭ್ರಮಾತ್ಮಕವಾದುದನ್ನು, ಕಾಲ್ಪನಿಕವಾದದ್ದನ್ನು ಅದೆಷ್ಟೇ ಪ್ರಾಚೀನವಾದರೂ, ಕೋಟ್ಯಂತರ ಜನ ನಂಬಿ ಬದುಕುತ್ತಿದ್ದರೂ ಅವುಗಳನ್ನು ನಿಜವೆಂದು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಬೇಡಿ. ಯೋಚಿಸಿ ನೋಡಿ, ನಮ್ಮ ಅನುಭವಕ್ಕೆ ಬಾರದ ಕಾಲ್ಪನಿಕ ಸಂಗತಿಗಳ ದೊಡ್ಡ ಪಟ್ಟಿ ಇದೆ. ದೈವವಾದ, ಬ್ರಹ್ಮವಾದ, ಆತ್ಮವಾದ, ಜಾತಿವಾದ, ಲಿಂಗತಾರತಮ್ಯವಾದ, ಅಸ್ಪೃಶ್ಯತೆ ಮುಂತಾದುವುಗಳೆಲ್ಲವೂ ಕೇವಲ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿರುವ ಭ್ರಮಾತ್ಮಕ ಸಂಗತಿಗಳು. ಇವು ನಿಜವೋ ಸುಳ್ಳೋ ಎಂಬ ಚರ್ಚೆಗೆ ಹೋಗದೆ ಎಲ್ಲ ಸತ್ಯವೆಂದು ನಮ್ಮನ್ನು ನಂಬಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಕಲ್ಪಿತವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡರೆ ಮಾತ್ರ ಸರಿಯಾದುದನ್ನು ಬದುಕಲು ಸಾಧ್ಯ. ಆದರೆ ಕೇವಲ ಸಂಕೇತಗಳು ನಮ್ಮನ್ನು ಆಳುತ್ತಿವೆ. ವಚನಕಾರರಿಗೆ ಇದರ ಸ್ಪಷ್ಟತೆ ಇತ್ತು. ಪ್ರಪಂಚದ ಇತರ ಧರ್ಮಗಳು ಏನನ್ನಾದರೂ ಹೇಳಲಿ, ಪಾಲಿಸುವವರು ಪಾಲಿಸಲಿ. ಅದು ಅವರ ಇಚ್ಛೆ ಮತ್ತು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ. ಆದರೆ ನಮಗೆ ಇರುವ ನಿಸರ್ಗ ವಿವೇಕ ಯಾವ ಸಂಗತಿಗಳನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆಯೋ ಅದನ್ನು ಮಾತ್ರ ಒಪ್ಪಿ ಪಾಲಿಸಿ ಎನ್ನುವುದು ಬಸವಣ್ಣನವರ ನಿಲುವು.
ವಚನಕಾರರ ಸಂದರ್ಭವೂ ಇಂದಿಗಿಂತ ಬೇರೆ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಕೇವಲ ಭ್ರಮಾ ಸಂರಚನೆಗಳನ್ನು ನಮ್ಮ ಎದುರಿಗೆ ಒಟ್ಟಿ ನಿಜವನ್ನು ಆಚೆಗೆ ಅಟ್ಟಿ ನಮ್ಮನ್ನು ಆಳುವುದು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ವಸಾಹತುಶಾಹಿಗಳ ನಡೆ. ಯಾವುದು ಕಲ್ಪಿತ ಯಾವುದು ಅಕಲ್ಪಿತ? ಇವುಗಳನ್ನು ಹೇಗೆ ವಿಂಗಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು? ಈ ಹೊತ್ತು ಇದನ್ನು ಹೇಗೆ ಇದಿರಾಗಿವುದು? ಇವತ್ತಿಗೆ ಕಲ್ಪಿತವಾದದ್ದು ಯಾವುದು? ಅಕಲ್ಪಿತ ಅಥವಾ ವಾಸ್ತವವಾದದ್ದು ಯಾವುದು ಎಂಬುದನ್ನು ವಿಂಗಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಒಂದು ಸುಲಭ ಉಪಾಯ ಇದೆ. ವಿಜ್ಞಾನ ಕಲ್ಪಿತ ಅಕಲ್ಪಿತಗಳನ್ನು ಸರಿಯಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಿಕೊಡಬಲ್ಲದು. ಯಾವುದೇ ಸಂಗತಿ ಆಗಲಿ ವಿಜ್ಞಾನದ ಎದುರಿಗೆ ಇಡಿ. ಅದರ ಉತ್ತರ ಏನು ಬರುತ್ತದೆಯೋ ಅದನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಿ. ಅಂದರೆ ಅದು ಕಲ್ಪಿತ ಸಂಗತಿಗಳನ್ನು ಕಲ್ಪಿತ ಸಂಗತಿ ಎಂದು ನಿರ್ದಾಕ್ಷಿಣ್ಯವಾಗಿ ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲ ನಾನು ವಿಜ್ಞಾನವನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ, ಪೊಳ್ಳೋ ಸುಳ್ಳೋ ನಮ್ಮ ಪರಂಪರೆ ಹೇಳುವುದನ್ನು ಮಾತ್ರ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುತ್ತೇನೆ ಎನ್ನುವುದಾದರೆ ಅದು ನಿಮ್ಮ ಪಾಡು. ಆತ್ಮ ಎನ್ನುವುದು ಇದೆಯೆ? ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆಗೆ ವಿಜ್ಞಾನ ಏನು ಉತ್ತರ ನೀಡುತ್ತದೆಯೋ ಅದು ಸತ್ಯ. ಅದನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಬಿಡುವುದು ನಿಮ್ಮಿಷ್ಟ. ಆದರೆ ಅದೊಂದು ಕಲ್ಪಿತ ಸಂಗತಿ ಎಂಬುದು ವಿಜ್ಞಾನ ಹೇಳುವ ಸತ್ಯ. ಬಹುತ್ವ, ಸಾಮಾನ್ಯ ವಿವೇಕ ಮತ್ತು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಸಮಾನ ಆಶಯಗಳು ಬದುಕಿಗೆ ಸೂಕ್ತ ಎಂಬುದನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯ ವಿವೇಕವೂ ಹೇಳುತ್ತದೆ, ವಿಜ್ಞಾನವೂ ಹೇಳುತ್ತದೆ, ವಚನಕಾರರೂ ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ಹೇಳಿದ ಮಾತ್ರಕ್ಕೆ ಏನೂ ಆಗುವುದಿಲ್ಲ; ಬದುಕಿದರೆ ಮಾತ್ರ ಅದರ ಸಾಫಲ್ಯ.
ಕಲ್ಪಿತ ಸಂಗತಿಗಳು ಯಾವುವು? ಅಲ್ಲಮಗುರು ಕೊಡುವ ಒಂದು ಪಟ್ಟಿ ಇದು:
ವೇದ ದೈವವೆಂದು ನುಡಿವರು ಶಾಸ್ತ್ರ ದೈವವೆಂದು ನುಡಿವರು
ಪುರಾಣ ದೈವವೆಂದು ನುಡಿವರು ಕಲ್ಲು ದೈವವೆಂದು ನುಡಿವರು
ಕಾಷ್ಠ ದೈವವೆಂದು ನುಡಿವರು ಪಂಚಲೋಹ ದೈವವೆಂದು ನುಡಿವರು
ಇವರೆಲ್ಲ ಸಕಲದಲ್ಲಾದ ಸಂದೇಹವನೆ ಪೂಜಿಸಿ ಸತ್ತುಹೋದರಲ್ಲಾ!
ಸಮಸ್ತ ಪ್ರಾಣಿಗಳೂ ತಂದೆ ತಾಯಿಯನರಿಯದ ತರ್ಕಿಗಳು
ತಂದೆಯನರಿಯದ ಸಂದೇಹಿಗಳು
ತನು ಪೃಥ್ವಿಯಿಂದಲಾಯಿತು ಮನ ವಾಯುವಿನಿಂದಾಯಿತ್ತು
ಕಲ್ಲು ಕಾಷ್ಠ ಸಕಲ ನಿಷ್ಕಲದಿಂದಲಾಯಿತ್ತು. (ಅಲ್ಲಮ)
ಇಲ್ಲಿ ಆಗಿರುವುದು ಎಲ್ಲವೂ ಇಲ್ಲಿನ ಸಂಗತಿಯಿಂದಲೇ ಹೊರತು ಮತ್ತೆಲ್ಲಿಯದೋ ಹೊರಗಿನ ಕಲ್ಪಿತ ಶಕ್ತಿಗೆ ಇಲ್ಲಿ ತಾವಿಲ್ಲ. ಲೋಕವನ್ನು ಅದು ಇರುವಂತೆಯೇ ನೋಡಿ ಎನ್ನುವುದು ವಚನಕಾರರ ನಿಲುವು.
ಮನವ ಮಾಣಿಸಿ ಘನವ ನೆಲೆಗೊಳಿಸಿದ – ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಗುಡ್ಡೆ ಹಾಕಿಕೊಂಡಿರುವ ಸಂರಚನೆಗಳನ್ನು ನಿರಸನಗೊಳಿಸಿ ಸರಿಯಾದ ಸಹಜ ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುವುದನ್ನು ಅನುಭಾವಿಗಳು ಮನೋನಿರಸನ, ಅಮನಸ್ಕ, ಮುಂತಾದ ಪದಗಳ ಮೂಲಕ ಸೂಚಿಸತ್ತಾರೆ. ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ದೀರ್ಘಕಾಲದಿಂದ ಯಾರ್ಯಾರೋ ತಂದು ಗುಡ್ಡೆ ಹಾಕಿರುವ ಸಂರಚನೆಗಳ ಕಸವನ್ನು ಗುಡಿಸಿ ಹೊರಗೆ ಹಾಕಿಸಿ ಘನವಾದ ತಾಕ್ಷಣಿಕತೆ ವಿವೇಕವನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ ವರ್ತಮಾನದ ಅಗತ್ಯವನ್ನು ಈ ಸಾಲು ನುಡಿಯುತ್ತಿದೆ. ನಮ್ಮವಲ್ಲದ ಈ ಸಂರಚನೆಗಳ ರಾಶಿಯನ್ನು ಅಲ್ಲಮಗುರು ‘ಸಂಚ’ ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ಈ ಮನದ ಸಂಚವು ನಮ್ಮನ್ನು ಆಳುತ್ತಿದೆ. ಮೊದಲು ಬಿಡುಗಡೆ ಬೇಕಿರುವುದು ನಮ್ಮ ನಮ್ಮ ಮನಸ್ಸುಗಳಿಂದ. ಅದನ್ನು ಬಹುಪಾಲು ಎಲ್ಲ ದೇಸಿ ಆನುಭಾವಿಕ ಧಾರೆಗಳೂ ಹೇಳುತ್ತವೆ.
ತನುವ ಕೆಡಿಸಿ ಅನುವ ಸ್ಥಾಪ್ಯವ ಮಾಡಿ – ನಾನು, ನನ್ನ ದೇಹ, ಇದು ನನ್ನದು, ಇದು ನನ್ನದಲ್ಲದ್ದು ಎನ್ನುವುದನ್ನು ನಿರಸಗನಗೊಳಿಸಿ ಅನುವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಎಂದರೆ ಎಲ್ಲದರ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ, ಎಲ್ಲದರ ಸಂಬಂಧದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲವೂ ಉಂಟಾಗಿದೆ ಎನ್ನುವ ಲೋಕಸಮಸ್ತದ ಜೊತೆಗೆ ಬೆರೆತು ಹೋದರೆ ಮಾತ್ರ ಅದು ಲೋಕದ ಬಗೆಗಿನ ಸರಿಯಾದ ಅರಿವು. ಲೋಕ ಸಮಸ್ತವೂ ಪ್ರತ್ಯಯಗಳಿಂದ ಉಂಟಾದ ಅಂದರೆ ಅನೇಕ ಅಂಶಗಳಿಂದ ಆಗುತ್ತಲೇ ಇರುವ ‘ಪ್ರತೀತ್ಯ ಸಮುತ್ಪಾದ’ ಎಂದು ಬುದ್ಧಗುರು ವಿವರಿಸಿಕೊಟ್ಟದ್ದು ಇದನ್ನೆ. ಆದರೆ ಈ ಅಂತರಂಗದಲ್ಲಿನ ಅರಿವು ಹೊರಗಿನ ನಡವಳಿಕೆಯಾದಾಗ ಮಾತ್ರ ಜ್ಞಾನ ಜ್ಞಾನವೇ ಹೊರತು ಅದು ಕೇವಲ ಮಾಹಿತಿ ರೂಪದ ಸಂಗ್ರಹವಲ್ಲ.
ಇನ್ನು ಲೋಕವೆನ್ನುವುದೇ ಒಂದು ಮಹಾಮನೆ. ಅಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲರೂ ಎಲ್ಲವೂ ಬಾಳಬೇಕು ಎನ್ನುವುದೇ ಅರಿವಿನ ರೂಪದ ಗುರು ಕೊಟ್ಟ ಜ್ಞಾನ. ಲೋಕವನ್ನು ಕೇಡಿಗೆ ಈಡುಮಾಡಿ ನಾನೊಬ್ಬ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬದುಕುತ್ತೇನೆ ಎನ್ನುವುದು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಇಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲರೂ ಎಲ್ಲವೂ ಇದ್ದರೆ ಮಾತ್ರ ನಾನೂ ಇರಲು ಸಾಧ್ಯ. ನಾನೂ ಅದರ ಭಾಗವೆ ಹೊರತು ಅದರಿಂದ ಅನ್ಯವೂ ಅಲ್ಲ ಸ್ವತಂತ್ರವೂ ಅಲ್ಲ ಎಂಬ ಸಂವಿಧಾನದ ಅರಿವನ್ನೆ, ವಿಜ್ಞಾನದ ಅರಿವನ್ನೆ ಈ ಮಾತು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತಿದೆ. ಗುರುವೆನ್ನುವುದೂ ಕೂಡ ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ಕಲ್ಪನೆಯೇ. ನಾಲ್ವರು ಗುರುಗಳಂತೆ. ಶಿಕ್ಷಾಗುರು, ದೀಕ್ಷಾಗುರು, ಗುರುವಿನ ಗುರು ಮತ್ತು ಪರಮ ಗುರು. ಮೊದಲಿನ ಇಬ್ಬರು ಗುರುಗಳು ಹೊರಗಿರುವವರು. ತಂದೆತಾಯಿಯರು ಶಿಕ್ಷಾಗುರುಗಳಾದರೆ ಮೇಷ್ಟ್ರು, ದೀಕ್ಷೆಕೊಟ್ಟವರು ಇತ್ಯಾದಿ ದೀಕ್ಷಾಗುರುಗಳು. ಕೊನೆಯ ಇಬ್ಬರು ನಮ್ಮೊಳಗೆ ಇರುವವವರು. ಇವರು ಮಾತ್ರ ನಮ್ಮನ್ನು ಲೋಕದ ಸಂಕಟದಿಂದ ಪಾರುಮಾಡಬಲ್ಲವರು. ಕೂಡಲಸಂಗಮನೆಂಬುವನೂ ಒಳಗಿನ ಗುರು. ಎಲ್ಲೋ ಹೊರಗಿರುವ ಸಂಕೇತವಲ್ಲ. ಒಳಗಿನ ಗುರು ಒಬ್ಬನಿಗೆ ಅಂದರೆ ತನಗೆ ಮಾತ್ರ ಗುರುವಲ್ಲ. ಅವನು ಲೋಕ ಸಮಸ್ತಕ್ಕೂ ಗುರು, ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಬಾಳಿಸಬಲ್ಲವನು. ಅಲ್ಲಿ ಬಸವಣ್ಣನೂ ಸುಖವಾಗಿರಬಲ್ಲ; ಮಡಿವಾಳನೂ ಸುಖವಾಗಿರಬಲ್ಲ.